اداره کل دامپزشکی استان گیلان

سؤالات متداول در مورد هاری

اصطلاحات:

FAO  = سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد

 WHO= سازمان جهانی بهداشت

 OIE = سازمان جهانی بهداشت حیوانات

RABV= ویروس کلاسیک هاری

GARC = اتحاد جهانی برای کنترل هاری

FORUM UAR  = مجمع متحد علیه هاری

آمار های کلیدی هاری چیست؟

بیماری هاری سالانه حدود ۵۹ هزار نفر به خصوص بچه ها را در مناطق روستایی می کشد. حدود ۹۹ درصد موارد هاری انسانی از طریق گزش به وسیله سگها ایجاد  می‌گردد.

مایه کوبی ۷۰ درصد سگ‌ها موجب ریشه کنی هاری در مناطق بومی می گردد. از جولای ۲۰۲۰ ، پنجاه و سه میلیون دز واکسن ضد هاری توسط OIE (سازمان جهانی بهداشت حیوانات) عمدتاً به کشورهای آسیایی و آفریقایی تحویل داده شده است

--------------------------------------------------------------------- .

 ۱ - هاری چیست؟

 هاری یک بیماری ویروسی است که دستگاه عصبی مرکزی پستانداران از جمله انسان را متاثر می سازد. این ویروس در بزاق و مغز حیوانات آلوده وجود دارد .این بیماری به طور کلی از طریق گاز گرفتن حیوانات بیمار که اغلب سگ ها و سایر گوشتخواران هستند منتقل می شود. خفاش ها نیز در مناطق خاصی یک مخزن مهم را به نمایش می‌گذارند. دوره کمون بیماری از چند هفته تا چند ماه متغیر است ،  اماوقتی که علائم ظاهر می‌شود بیماری در حیوانات و انسان کشنده است.

۲ - ویروس هاری چیست؟

ویروس هاری متعلق به جنس لیسا ویروس است، گروهی از ویروس هایی که مسئول ایجاد آنسفالیت ها هستند. 12  گونه مجزای لیساویروس را می توان در این جنس متمایز کرد که ویروس کلاسیک هاری (RABV) مهمترین آنها برای سلامت عمومی و حیوانات است.  گونه های مختلف (RABV) در گوشتخواران معمولاً سگ ها و گربه های اهلی و بسته به قاره، در سایرگونه های  گوشتخواران (از جمله روباه و شغال) یا راسته chiroptera (خفاش ها) گردش می کنند.

3- بیماری هاری کجا یافت می شود؟

ویروس کلاسیک هاری در سراسر جهان یافت می شود. برخی از کشورها اقدامات سختگیرانه بهداشتی را انجام داده اند و موفق شده اند این بیماری را ریشه کن کنند و خود را از هاری سگ پاک اعلام کنند.در کشورهای دیگر این بیماری با وجود هاری در سگ ها و یا حیات وحش بومی می باشد.

۴- میزان هاری در جهان چقدر است؟

  هر 9 دقیقه یک نفر بر اثر هاری جان خود را از دست می دهد. هر سال، هاری حدود 59000 نفر را در سراسر جهان می کشد: این بیماری به ویژه کودکان کشورهای در حال توسعه را تحت تاثیر قرار می دهد که آفریقا و آسیا بدترین آسیب را می بینند . بنابراین کنترل بیماری در سگ‌ها و بویژه سگ‌های ولگرد باید اولین اولویت برای جلوگیری از موارد کشنده هاری در انسان باشد.

۵ -  هاری چگونه منتقل می شود؟

 ویروس هاری از طریق بزاق حیوان آلوده منتقل می گردد. عفونت بطورعمده از طریق زخم‌های گازگرفتگی رخ می‌دهد:  حدود 99 درصد موارد انسانی مربوط به گازگرفتگی توسط سگ‌های آلوده می باشد.

۶- ویروس هاری در داخل  بدن چگونه منتشر می شود؟

ویروس معمولاً برای مدتی در محل ورود به بدن باقی می‌ماند و سپس در امتداد اعصاب به طرف مغز حرکت می‌کند و در آنجا تکثیر می‌ گرددد. سپس ویروس در طول اعصاب به سمت غدد بزاقی حرکت می کند.

۷- دوره کمون بیماری هاری چقدر است؟

 دوره کمون (مدت زمان ورود ویروس به بدن تا شروع علائم درمانگاهی) در یک حیوان آلوده بسته به سویه ویروس, نوع حیوان, خصوصیات فردی و محل ورود ویروس به بدن می‌تواند از چند روز تا چند ماه متفاوت باشد. بنابراین بیماری می تواند از طریق بزاق یک حیوان آلوده به سایر حیوانات یا انسان منتقل شود, بعضی اوقات حتی قبل از شروع علائم بالینی در حیوان آلوده یک تهدید جدی و موذی برای هر کسی که با حیوان در تماس است، می باشد.

۸- نشانه‌های درمانگاهی هاری در حیوانات چیست؟

 نشانه های درمانگاهی هاری بسته به اثر ویروس روی مغز متنوع خواهد بود. در شکل کلاسیک، بیماری با تغییرات رفتاری ناگهانی ظاهر می‌شود. حیوانات مبتلا به خصوص حیوانات وحشی ترس طبیعی از سایر حیوانات و انسانها را از دست می دهند که این امر به آنها اجازه می‌دهد تا بطور غیر معمول در مجاورت و تماس نزدیک با دامها بخصوص انسان قرار گیرند. همچنان که بیماری پیشرفت می کند باعث اختلال عملکرد مغز و اختلال عملکرد اعصاب جمجمه، عدم تعادل، ضعف، فلج پیشرونده، سکته یا تشنج ، اشکال در تنفس و بلع و همچنین ترشح بیش از حد بزاق می‌ گردد.

۹- تشخیص هاری چگونه انجام می شود؟

 می‌توان بر اساس علائم درمانگاهی به بیماری مظنون شد، اما تست های آزمایشگاهی برای تایید تشخیص ضروری است. نمونه های گرفته شده از حیوانات تلف شده برای تشخیص باید به آزمایشگاه های معتبر ارسال گردد. توصیه‌های OIE رامی‌توان در کتاب « راهنمای آزمایش های تشخیصی و واکسن ها برای حیوانات خاکزی» یافت.

۱۰- شما در مورد گاز گرفتگی توسط یک حیوان چه وحشی و چه اهلی چه کار باید بکنید؟

 هر گاز گرفتگی توسط حیوان اهلی یا وحشی باید مورد تحقیق و رسیدگی قرار گیرد. حادثه باید به دامپزشک گزارش شود و متعاقباً او اقدامات مقتضی را انجام خواهد داد.

۱۱-  مخاطرات سلامت عمومی مرتبط با این بیماری چیست؟

 هاری به عنوان یکی از مهمترین زئونوز های دنیا در نظر گرفته می‌شود ( بیماری‌هایی که به طور طبیعی قابل انتقال از حیوانات به انسان هستند).  وقوع هاری در سگ های اهلی تحدیدی برای انسان است و این موضوع هنوز هم در بسیاری از کشورهای در حال توسعه یک دلواپسی بزرگ می باشد. این بیماری بعضی اوقات می تواند در برخی کشورهایی که چهارپایان اهلی( مثل گاو، اسب و نشخوار کنندگان کوچک) را تحت تاثیر قرار می دهد، عواقب اقتصادی داشته باشد.

۱۲-  آیا موارد هاری باید به OIE اطلاع داده شود؟

 هاری در فهرست بیماری های حیوانیOIE  در کد بهداشتی حیوانات روی زمین(حیوانات خاکزی) قرار دارد. بنابراین به طور اجباری توسط مقامات دامپزشکی اعضای مربوطه تحت مسئولیت نماینده کشور در OIE قابل اطلاع رسانی به OIE می باشد. همزمان کشورها همچنین ممکن است داوطلبانه اعلامیه خود را برای وضعیت عاری از هاری منتشر کنند.

 ۱۳- اهداف OIE در مورد کنترل هاری چیست؟

 اهداف OIE نه تنها تشویق شفافیت در اطلاع‌رسانی این بیماری توسط اعضای خود است، بلکه تشویق دولت‌ها برای سرمایه‌گذاری در برنامه‌های کنترل اولویتی مانند پیشگیری از هاری به ویژه از طریق مایه‌کوبی سگ ها، منبع اصلی بیماری برای انسان است.

14- اقدامات پیشگیری و کنترل  هاری چیست؟

 در کشورهایی که این بیماری بومی است، اقداماتی برای نظارت و کاهش خطر ابتلا به عفونت در جمعیت های حیوانی مستعد ابتلا به این بیماری (حیات وحش، حیوانات ولگرد و حیوانات اهلی تحت کنترل صاحب آنها) و ایجاد حائل بین منبع حیوانی بیماری و انسان انجام می شود. این اقدامات عبارتند از:

0. کمپین های آگاه سازی عمومی و آموزش (برای عموم مردم ، برای صاحبان سگ ها و کودکان).
1. بررسی و گزارش موارد مشکوک به هاری در حیوانات حساس.
2. تحقیق در مورد پویایی شناسی بیماری ، واکسن های مناسب و مکانیسم های تحویل واکسن برای جمعیت های هدف.
3. برنامه های مایه کوبی حیوانات اهلی به ویژه سگ ها عمدتاً از راه تزریقی.
4. برنامه های مایه کوبی حیوانات وحشی (معمولاً با توزیع طعمه های واکسن در محیط طبیعی).
5. nbsp;    برنامه های کنترل جمعیت حیوانات ولگرد تا جایی که امکان پذیر است.

برنامه های کنترل هاری یک چالش بزرگ برای بسیاری از کشورها است. با این وجود، هزینه مایه کوبی سگ ها در مقایسه با هزینه واقعی پیشگیری اورژانسی پس از گاز گرفته شدن افراد، کمتراست.

در واقع 10 درصد از هزینه کلی این درمان های اورژانسی برای کاهش یا حتی از بین بردن هاری سگ کافی است.

گروه های شغلی که به طور مرتب با حیوانات در تماس هستند، مانند دامپزشکان و افسران کنترل حیوانات و حیات وحش، باید اقداماتی را برای جلوگیری عفونت از بزاق، غدد بزاقی و بافت عصبی حیوانات آلوده انجام دهند و در موارد خاص باید از طریق مایه کوبی قبل از قرار گرفتن در معرض هاری محافظت شوند.

در صورت گزیده شدن شخصی توسط یک حیوان گوشتخوار اهلی یا وحشی، باید فوراً از پزشک و دامپزشک مشاوره بگیرد. جزئیات بیشتر را می توان در وب سایت WHO یافت. مایه کوبی انسان نیز توصیه می شود.

15- هدف از برنامه های مایه کوبی هاری چیست ؟

مایه کوبی سگ ها روش ارجح برای کنترل و از بین بردن هاری در سراسر جهان است. به دلایل اپیدمیولوژیک، اخلاقی و اقتصادی، معدوم کردن حیواناتی که مخزن بالقوه هستند را نمی توان به عنوان اولین اولویت برای کنترل و ریشه کنی هاری در نظر گرفت. همه کمپین های موفق ریشه کنی هاری شامل اقداماتی است که ترکیبی از کنترل و مایه کوبی جمعیت سگ های ولگرد و سگ های صاحب دار است.کمپین های مایه کوبی با هدف دستیابی به پوشش حدود 70 درصد از جمعیت سگ ها در منطقه ای که هاری در آنجا بومی است، راه اندازی شده است بطوری که چرخه انتقال هاری را قطع می کند.

در حیوانات وحشی، ایمن سازی خوراکی با استفاده از طعمه های حاوی واکسن نتایج بسیار خوبی در برخی از گونه های جانوری (روباه، راکون، اسکونک و غیره) به همراه داشته است و راه حل موثری برای کنترل یا حتی ریشه کن کردن هاری در روباه ها در اروپای غربی ثابت شده است. با این حال هزینه آن بالا است.

16- OIE برای کنترل و پیشگیری هاری چه اقداماتی انجام می دهد؟

OIE استانداردها، دستورالعمل‌ها و توصیه‌های مبتنی بر علم را برای کنترل بیماری در حیوانات و جلوگیری از گسترش آن ایجاد می‌کند. این سازمان همچنین استانداردهایی را در زمینه تشخیص بیماری و تولید واکسن های دامپزشکی با کیفیت بالا و کنترل جمعیت سگ های ولگرد منتشر می سازد.

استانداردهای OIE مربوط به هاری به طور منظم تجدید نظر می شود، با تاکید بر اهمیت اپیدمیولوژیک گونه های حیوانی (عموما سگ)  که اغلب به موارد انسانی مرتبط است.

OIE با همکاری WHO و FAO برای به حداقل رساندن اثرات و خسارات اجتماعی و اقتصادی هاری با هماهنگ کردن فعالیت ها در سراسر جهان فعالیت می کند. OIE یک بانک واکسن برای مایه کوبی سگ ها بر علیه هاری ایجاد کرده است و در صورت درخواست، پشتیبانی فنی را برای اعضای خود میسر می سازد.

 ۱۷- آیا ابزاری برای از بین بردن هاری سگ ها داریم؟

تحلیلگران تخمین زده اند که تنها 10 درصد از منابع مالی که در حال حاضر برای درمان اضطراری افرادی که توسط سگ‌های هار یا مشکوک به هاری گاز گرفته می‌شوند و در قالب پیشگیری پس از مواجهه استفاده می شود ، کافی است تا اداره دامپزشکی ملی را قادر سازد تا بیماری هاری را در منبع آن( سگ‌های هار) ریشه‌کن کند، و بنابراین تقریباً از همه موارد انسانی در سراسر جهان جلوگیری نماید . (در حال حاضر حدود 59000 نفر در هر سال جان خود را در اثر هاری از دست می دهند).

18- OIE در مبارزه با هاری به چه پشتوانه ای می تواند تکیه کند؟

یک استراتژی کنترل هاری نمی تواند بدون حمایت شرکای هماهنگ با استفاده از استراتژی های مشابه موثر باشد. OIE اول از همه به خدمات دامپزشکی 182 عضو خود متکی است . OIE با همکاری سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (FAO) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای سالیان متمادی توصیه هایی را با هدف اطمینان از همکاری بین بخشی خوب و اجرای مناسب ترین استراتژی ها در سراسر جهان ارائه کرده است.

در پاسخ به فراخوان جهانی برای اقدام در سال 2015، سازمان خواربار و کشاورزی (FAO)، سازمان جهانی بهداشت حیوانات (OIE)، سازمان جهانی بهداشت (WHO) و اتحاد جهانی برای کنترل هاری (GARC) برنامه کشور محور « صفر تا 30» ( برنامه راهبردی جهانی برای پایان دادن به مرگ و میر انسان در اثر هاری ناشی از سگ ها تا سال 2030 ) راتوسعه دادند.

اولین گزارش سالانه پیشرفت بزرگی را نمایان کرد، اما همچنین نیاز به هماهنگی و رشد و پیشرفت رویکرد را در پاسخ به درس ها و تجارب آموخته شده برجسته کرد.

متعاقباً و برای ایجاد بنیاد قوی که در طرح " صفر تا 30 "تعیین شده بود، FAO، OIE و WHO به طور سه جانبه در سال 2020 مجمع متحد علیه هاری (UAR  FORUM ) را راه اندازی کردند. این مجمع یک شبکه فراگیر است که ذی نفعان را از پیشینه های مختلف گرد هم می آورد تا دانش، تجربه و ایده هایی را به اشتراک بگذارد که از کشورها و مناطق در حال توسعه و اجرای برنامه های موثر حذف هاری حمایت می کند.

گروه‌های کاری انجمن متحد علیه هاری ، خروجی‌های قابل استفاده ایجاد می‌کنند که از اجرای برنامه‌های حذف هاری حمایت می‌کنند، به کشورها در ایجاد استراتژی‌های ملی و حمایتی و بسیج منابع کمک می‌کنند. انجمن متحد علیه هاریForum) (UAR یک بستر مرکزی را فراهم می کند که در آن ذی نفعان می توانند به راحتی به این منابع دسترسی داشته باشند، در حالی که جلسات سالانه ذی نفعان برای تقویت شبکه ها و روابط در نظر گرفته شده است تا بتوانیم به طور جمعی بر چالش دستیابی به حذف هاری انسانی با واسطه سگ ها غلبه کنیم.

اعضای OIE خود مسئول اجرای روش های کنترلی هستند که توسط OIE حمایت می شود، از طریق خدمات ادارات دامپزشکی، خدمات مراکز بهداشت عمومی، مقامات محلی، شهرداری ها و نیروی پلیس. آنها همچنین می توانند از حمایت سازمان های غیردولتی برخوردار باشند.

از ماه مه 2019، استانداردهای جهانی در مورد هاری شامل راهنمایی برای کشورها جهت فعالیت های داوطلبانه ، برای تأیید برنامه‌های ملی خود در مورد کنترل هاری با واسطه سگ می باشد. این دستورالعمل ها از کشورها برای گردآوری (به روش استاندارد) شواهد مستندی که مطابقت با الزامات و مقررات توضیح داده شده در کد جهانی را نشان می دهد، حمایت می کند. روش های عملیاتی استاندارد برای تأیید رسمی وضعیت بیماری درضمایم برنامه‌های ملی کنترل رسمی در اینجا موجود است. اولین برنامه ها در ماه مه 2021 تایید می شوند.

19- متخصّصین OIEچه کسانی هستند؟

OIE دارای 12 آزمایشگاه مرجع در سراسر جهان است که به دلیل برتری علمی آنها در زمینه هاری تعیین شده است.کارشناسان مرجع، مسئول آن دسته از موضوعات علمی OIE و کلیه اعضای آن هستند که در حیطه وظایف آنها می باشد. آنها محققان مشهور بین المللی هستند که به آزمایشگاه های مرجع خود برای تجهیز و ارائه کمک های فنی و علمی و دادن مشاوره در مورد مراقبت و تشخیص هاری فعالانه کمک می کنند .آنها همچنین آموزش های علمی و فنی را برای اعضای OIE ارائه می دهند و  مطالعات علمی و فنی با همکاری سایر آزمایشگاه ها یا سازمانها را هماهنگ می نمایند.

۲۰- آیا OIE از واکسیناسیون هاری پشتیبانی می کند؟

حمایت از کشورهای در حال توسعه ضروری است. با حمایت مالی اتحادیه اروپا، استرالیا، آلمان، فرانسه، کانادا و ژاپن، صندوق جهانی بهداشت و رفاه حیوانات OIE قبلاً اقدامات مختلفی را انجام داده است، مانند ایجاد بانک واکسن بر علیه هاری سگ در سال 2012 و به طور منظم تحویل واکسن عمدتاً به فقیرترین کشورهای آسیا و آفریقا. تا به امروز (ژوئیه 2020) 25.3 میلیون دز واکسن ضد هاری توسط OIE توزیع شده است. از این واکسن ها 7/7 میلیون دز به طور مستقیم توسط OIE به کشورها برای کمک به برنامه های مایه کوبی ملی آنها تحویل داده شده است.6/17 میلیون دز دیگر نیز توسط کشورها یا سازمان های بین المللی سفارش داده شده است. در مجموع 37 کشور ذی نفع واکسن هاری را از بانک واکسن OIE دریافت کرده اند.

در چارچوب اتحاد سه جانبه (WHO، OIE، (FAO ، WHO تصمیم گرفته است تا سفارشات خود را برای تهیه واکسن های سگ از طریق بانک واکسن هاریOIE  ارسال کند. تا جولای 2020، 3/16 میلیون دز واکسن هاری توسط WHO از طریق بانک واکسن هاری OIE برای تحویل به فیلیپین، آفریقای جنوبی، تانزانیا، جمهوری آفریقای مرکزی و پاکستان خریداری شد. این الگو در دسترس بودن واکسن‌های باکیفیت و مطابق با استانداردهای بین‌دولتی OIE، تحویل روان و آسان آن‌ها در محل و قیمتی را که پس از رقابت جهانی بین تهیه کنندگان بالقوه به دست می‌آید را تضمین می‌کند.

 

مترجم:دکتر شاه حسین مطهری فرد، کارشناس اداره کل دامپزشکی گیلان

منبع: OIE, Animal disases, Frequently asked questions on rabies, July 2020